تجزیه و تحلیل اقتصادی کنترل قیمتها: مورد ایران

تورم یک مسئله حاد اقتصادی است . تئوریهای متوعی در باره تورم ارائه شده اند و روشهای مختلفی برای مبارزه با آن پیشنهاد گردیده اند. یکی از این روشها کنترل قیمتها است . در مرداد ماه سال 1354، بعنوان وسیله ای برای مهارکردن تورم و جلوگیری از گرانفروشی برنامه کنترل قیمتها در ایران اتخاذ گردید. این مطالعه تجزیه و تحلیلی اقتصادی مربوط به موثربودن یا نبودن برنامه کنترل قیمتها در مهارگدن تورم در سالهای 1354-56 در ایران می باشد. برای انجام این مطالعه، مدارک و شواهد مربوط به کنترل قیمتها مورد بررسی قرار گرفت . در جریان این بررسی هدفها و تکنیکها، تئوری، خلاصه ای از تاریخ کاربرد و مبااحثات موافق و مخالف کنترل قیمتها بطور مشروح بحث گردید. سپس شرایطی که سبب شدند دولت سیاست کنترل قیمتها را اتخاذ کند مورد بررسی قرار گرفت . سپس نشان داده شد که برقراری سیستم کنترل قیمتها در ایران همانگونه که براساس تئوریهای اقتصادی انتظار می رفت ، مسائل نامطلوبی مانند کاهش در تولید و سرمایه گذاری، فرار سرمایه، احتکار، وقوع کمبودها، پیدایش بازار سیاه و زوال کیفیت کالا و خدمات ببار آورد. سپس سعی گردید که به این سئوال جواب داده شود: آیا برنامه کنترل قیمتها در مهارکردن تورم موفق بوده است ؟ برای اینکه در باره موفق بودن کنترل قیمتها قضاوتی بکنیم بایستی بدانیم که اگر طرح کنترل قیمتها به اجرا درنمی آمد رشد قیمتها چگونه می بود. بنابراین با استفاده از روشی بنام stepwise autoregression دو مدل سریهای زمانی بدست آورده شد تا با استفاده از آنها شاخص فصلی بهای کالاها و خدمات مصرفی و شاخص بهای عمده فروشی کالاها در سالهای 1354-56 پیش بینی شوند. مدلی براساس شاخص فصلی بهای کالاها و خدمات مصرفی از سال 1338 تا نخستین فصل سال 1354 ساخته شد تا شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در سالهای 1354-56 بوسیله آن پیش بینی شود. همچنین، براساس شاخص فصلی بهای عمده فروشی کالاها از سال 1339 تا نخستین فصل سال 1354 مدل دیگری ابداع گردید و برای پیش بینی شاخص بهای عمده فروشی کالاها بکار گرفته شد. مقایسه شاخص واقعی بهای کالاها و خدمات مصرفی در تحت برنامه کنترل قیمتها و شاخص پیش بینی شده بهای کالاها و خدمات مصرفی بدون کنترل قیمتها و میزان تاثیر برنامه کنترل قیمتها را براین شاخص تعیین نمود. همچنین، مقایسه شاخص واقعی بهای عمده فروشی کالاها در تحت برنامه کنترل قیمتها با شاخص پیش بینی شده بهای عمده فروشی کالاها بدون کنترل قیمتها اثر برنامه کنترل قیمتها براین شاخص را مشخص نمود. این مطالعه نشان داد که برنامه کنترل قیمتها فقط در سال 1354 در جلوگیری از افزایش شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی موفق بوده ولی در 1355 و 1356 با ناکامی مواجه شد. در سطح عمده فروشی موفقیت این برنامه محدود بود بدین ترتیب که در سال 1354 و 1356 موفق و در سال 1355 ناموفق بود. متاسفانه مصرف کننده ها از موثربودن برنامه کنترل قیمتها در سطح عمده فروشی نفعی نبردند، زیراکه برنامه در سطح خرده فروشی با شکست مواجه گردید. در پایان چنین نتیجه گیری شد که برنامه کنترل قیمتها نه تنها در مهارکردن تورم ناموفق بود بلکه عواقب نامطلوبی را هم بدنبال داشت .